اوراق بدهی در بورس چیست؟ راهنمای جامع برای آشنایی با ابزارهای تامین مالی
زمان تقریبی برای مطالعه: 9 دقیقه
در بازارهای مالی، ابزارهای متنوعی برای تأمین مالی شرکت‌ها و دولت‌ها وجود دارد. یکی از این ابزارها «اوراق بدهی» (Debt Securities) است که به‌عنوان روشی برای جذب سرمایه و تامین نقدینگی شناخته می‌شود. در بورس اوراق بهادار نیز اوراق بدهی با نام‌ها و شرایط گوناگون عرضه می‌شوند تا سرمایه‌گذاران بتوانند با خرید آنها، هم به بنگاه‌های اقتصادی کمک کنند و هم از سودی نسبتاً مطمئن بهره‌مند شوند. در این مقاله قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که «اوراق بدهی در بورس چیست؟»، انواع آن را مرور کنیم، تفاوتشان با سهام را توضیح دهیم، نحوهٔ محاسبه سودشان را بررسی کنیم و در نهایت نکاتی کاربردی راجع به انتخاب اوراق بدهی مناسب ارائه دهیم.
تعریف اوراق بدهی
به‌طورکلی، اوراق بدهی اوراق بهاداری هستند که ناشر آنها (شرکت‌ها، دولت‌ها یا نهادهای عمومی) متعهد می‌شود در سررسید مشخص، اصل مبلغ سرمایه را همراه با سود معینی به خریداران بازگرداند. بنابراین، دارندگان این اوراق به نوعی «بستانکار» یا «طلبکار» ناشر محسوب می‌شوند و نه سهامدار یا شریک.
تفاوت کلیدی با سهام: برخلاف سهام عادی که به خریدارش حق مالکیت در شرکت را می‌دهد، اوراق بدهی صرفاً تعهد بازپرداخت اصل و سود سرمایه را تضمین می‌کند.
بیشتر بخوانید: راهنمای جامع سرمایه‌گذاری در سهام
مرور بر تفاوت سهام و اوراق بدهی
- مالکیت در شرکت
- سهام: خرید سهام، مالکیت جزئی شرکت را به فرد می‌دهد. سهامدار در سود و زیان شرکت سهیم است و در مجامع عمومی صاحب حق رأی می‌شود.
- اوراق بدهی: در این حالت، خریدار صرفاً به‌عنوان وام‌دهنده یا طلبکار ناشر شناخته می‌شود و در تصمیم‌گیری‌های شرکت نقشی ندارد.
- ریسک و بازده
- سهام: بازده آن تابع عملکرد شرکت و شرایط بازار است و ممکن است به‌شدت نوسان داشته باشد. سود تقسیمی سهام نیز تضمین‌شده نیست.
- اوراق بدهی: بازده معمولاً به‌صورت دوره‌ای و ثابت (یا بر اساس قرارداد) پرداخت می‌شود و در سررسید، اصل پول بازمی‌گردد. نوسان قیمت کمتر است و اگر ناشر دولتی یا شرکتی معتبر باشد، ریسک نکول بسیار پایین خواهد بود.
- اولویت در زمان ورشکستگی
- سهامدار: در صورت ورشکستگی شرکت، ابتدا بدهی‌های شرکت به بستانکاران (دارندگان اوراق بدهی، بانک‌ها و…) پرداخت می‌شود و در انتها اگر چیزی باقی ماند، به سهامداران می‌رسد.
- دارندهٔ اوراق بدهی: در زمان انحلال یا ورشکستگی، جزو طلبکاران اولویت‌دار محسوب می‌شود و پیش از سهامداران، مطالبات خود را دریافت می‌کند (البته اگر دارایی کافی موجود باشد).
اهمیت اوراق بدهی
- تأمین مالی مطمئن برای ناشر
دولت‌ها و شرکت‌ها با انتشار اوراق بدهی می‌توانند سرمایهٔ موردنیاز پروژه‌ها یا طرح‌های توسعه‌ای خود را جذب کرده و در موعد مقرر بازپرداخت کنند. - درآمد نسبتاً ثابت برای سرمایه‌گذاران
در شرایطی که نوسان بازار سهام بالاست یا سرمایه‌گذار تمایل به ریسک کمتر دارد، خرید اوراق بدهی با سود معین، گزینه‌ای جذاب به‌شمار می‌رود. - تنوع در سبد سرمایه‌گذاری
افزودن اوراق بدهی به پرتفوی (سبد سرمایه‌گذاری) باعث کاهش ریسک کلی سبد می‌شود، زیرا اوراق بدهی معمولاً نوسانات کمتری نسبت به سهام دارند.
بیشتر بخوانید: راهنمای جامع برای سرمایه‌گذاران، بهترین راه‌های سرمایه‌گذاری ۱۰,۰۰۰ دلاری
چگونگی محاسبه سود در اوراق بدهی مختلف
نحوهٔ پرداخت سود و فرمول محاسبه آن در اوراق بدهی، بسته به نوع قرارداد و شرایط شرعی (در کشورهای اسلامی) یا عرفی، متفاوت است:
- اوراق مشارکت
- معمولاً سودی ثابت دارند که به‌صورت دوره‌ای (مثلاً سه‌ماهه) پرداخت می‌شود. در پایان سررسید نیز اصل مبلغ به سرمایه‌گذار بازمی‌گردد.
- اوراق اجاره
- دارایی‌ای وجود دارد که ناشر آن را به خریداران اوراق اجاره می‌دهد و در طول دوره اجاره، مبلغ اجاره‌بها (سود) پرداخت می‌گردد. در سررسید هم دارایی بازخرید می‌شود و اصل سرمایه برمی‌گردد.
- اوراق مرابحه
- به‌صورت فروش اقساطی با سود مشخص عمل می‌کند. خریدار اوراق در واقع در این قرارداد فروش مرابحه سهیم شده و در هر دوره، بخشی از سود حاصل از فروش اقساطی را دریافت می‌کند.
- اوراق سلف موازی استاندارد
- در اینجا سود می‌تواند از تفاوت قیمت پیش‌خرید کالا با قیمت آتی آن تامین شود. گاهی نرخ سود حداقلی نیز تضمین می‌شود.
- اوراق گام (گواهی اعتبار مولد)
- در زمان سررسید، مبلغ اسمی اوراق به اضافهٔ سود توافقی به دارندگان آن پرداخت می‌گردد. ممکن است بسته به شرایط بازار، این اوراق در بورس با نرخی بالاتر یا پایین‌تر معامله شود.
فرمول کلی پرداخت سود:
اگر نرخ اسمی اوراق، تعداد دوره‌های پرداخت، و ارزش اسمی اوراق مشخص باشد، می‌توان سود هر دوره را به‌صورت
سود هر دوره = ارزش اسمی × (نرخ سود سالانه ÷ تعداد دوره‌های پرداخت در سال)
محاسبه کرد. در پایان سررسید، اصل مبلغ یعنی «ارزش اسمی» به دارندهٔ اوراق پس داده می‌شود (مگر آنکه اوراق از نوع تنزیلی باشد و بدون پرداخت دوره‌ای سود، فقط با تخفیف در قیمت فروخته شده باشد).
انواع اوراق بدهی در بورس
در بورس‌های ایران، مهم‌ترین نمونه‌های اوراق بدهی عبارت‌اند از:
- اوراق مشارکت
- اوراق اجاره
- اوراق مرابحه
- اوراق سلف موازی استاندارد
- اوراق گام (گواهی اعتبار مولد)
هر کدام از این ابزارها ویژگی‌ها و نحوهٔ پرداخت سود خاص خود را دارند که در بخش قبل توضیح داده شد.
اهمیت اوراق بدهی در تامین مالی زیرساخت‌ها
اوراق بدهی تنها ابزاری برای تأمین سرمایهٔ در گردش شرکت‌های خصوصی نیست، بلکه در سطح کلان، دولت‌ها و شهرداری‌ها نیز از این اوراق برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ مانند ساخت جاده، توسعهٔ شبکهٔ انرژی، راه‌آهن و… استفاده می‌کنند.
- سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت
با توجه به اینکه زیرساخت‌ها عموماً نیازمند مبالغ سنگین و دورهٔ ساخت طولانی هستند، دولت یا شهرداری می‌تواند از طریق انتشار اوراق بدهی، هزینه‌ها را تأمین کرده و به‌مرور با درآمدهای آتی (مانند عوارض، مالیات یا درآمد پروژه) اوراق را بازپرداخت کند. - کاهش فشار بر بودجهٔ عمومی
بودجهٔ دولتی محدودیت‌های خود را دارد؛ با به‌کارگیری اوراق بدهی، می‌توان جذب سرمایهٔ مردمی یا سرمایه‌گذاران نهادی را تسهیل کرد و از این طریق فشار مالی کمتری به دولت وارد می‌شود. - گسترش مشارکت عمومی
عرضهٔ اوراق بدهی دولتی در بورس، عملاً راهی برای مشارکت مردم در توسعهٔ زیرساخت‌های کشور است. علاوه‌براین، سرمایه‌گذار از سود نسبتاً مطمئنی نیز برخوردار می‌شود.
نحوهٔ خرید و فروش اوراق بدهی
خرید اوراق بدهی در بورس مشابه خرید سهام است؛ یعنی باید از طریق کارگزاری معتبر اقدام کنید. کافی است کد معاملاتی (کد بورسی) داشته باشید و در سامانهٔ معاملات آنلاین، نماد اوراق موردنظرتان را جست‌وجو کنید.
- مشاهدهٔ نمادها: نماد اوراق مشارکت
- قیمت اوراق: ممکن است قیمتی کمی بالاتر یا پایین‌تر از ارزش اسمی داشته باشند.
- تسویه و نگهداری: پس از خرید، اوراق در پرتفوی شما قرار می‌گیرد و سودهای دوره‌ای آن در زمان‌بندی مشخص واریز می‌شود. در سررسید نهایی، اصل مبلغ اسمی پرداخت خواهد شد.
ریسک‌ها و نکات مهم
- ریسک نکول (Default Risk)
اگر ناشر نتواند در سررسید، بدهی خود را تسویه کند، خریدار اوراق متضرر خواهد شد. خوشبختانه اوراق دولتی یا اوراق با تضامین بانکی این ریسک را به حداقل می‌رساند. - ریسک نقدشوندگی
اوراق بدهی معمولاً نقدشوندگی کمتری نسبت به سهام پرطرفدار دارند. اگر نیاز فوری به پول نقد داشته باشید، ممکن است فروش این اوراق به قیمت مناسب دشوار شود. - ریسک نرخ بهره
در صورت افزایش نرخ‌های سود بانکی یا اوراق جدید، اوراق قدیمی جذابیت کمتر و قیمت پایین‌تری در بازار ثانویه پیدا می‌کنند. - مهلت سررسید
هر اوراق بدهی سررسید مشخصی دارد و اگر قصد نگهداری تا سررسید را داشته باشید، نوسانات قیمت اهمیتی کمتر پیدا می‌کنند. اما اگر پیش از سررسید بخواهید بفروشید، باید به قیمت بازار تن دهید.
بیشتر بخوانید: تأثیر اثر مرکب در ترید: چگونه موفقیت بلندمدت را تضمین کنیم؟
معیارهای انتخاب اوراق بدهی مناسب برای سبد سرمایه‌گذاری
برای انتخاب اوراق بدهی، لازم است مجموعه‌ای از عوامل را مدنظر قرار دهید تا با ریسک‌پذیری و اهداف سرمایه‌گذاری شما سازگار باشد:
- مدت زمان تا سررسید (Maturity)
- اگر سرمایه‌تان را برای کوتاه‌مدت می‌خواهید، اوراقی با سررسید نزدیک‌تر را انتخاب کنید.
- برای اهداف بلندمدت، اوراق با سررسید طولانی‌تر می‌تواند بازده بالاتری داشته باشد اما با ریسک نرخ بهره نیز همراه است.
- نرخ سود اسمی و پرداخت دوره‌ای
- ببینید اوراق به‌صورت دوره‌ای (مثلاً سه‌ماهه یا شش‌ماهه) سود پرداخت می‌کند یا در سررسید کل مبلغ را می‌پردازد. این نکته برای جریان نقدی (Cash Flow) شما اهمیت دارد.
- ضمانت بازپرداخت
- اگر اوراق دولتی باشد یا از تضامین بانکی برخوردار باشد، احتمال نکول بسیار کم است. برای اوراق شرکتی، باید به رتبه‌بندی اعتباری و پشتوانه ناشر توجه کنید.
- ریسک نقدشوندگی
- اگر احتمال می‌دهید قبل از سررسید به پول نیاز پیدا کنید، اوراقی با بازار ثانویهٔ فعال‌تر و حجم معاملات بالاتر را در اولویت بگذارید.
- تناسب با استراتژی سبد (Asset Allocation)
- همیشه بخشی از سرمایه را در اوراق کم‌ریسک و بخشی را در سهام یا سایر دارایی‌ها قرار دهید تا تنوع لازم ایجاد شود.
مزایای سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی
- سود معین و قابل‌پیش‌بینی
برخلاف سهام که سود تقسیمی آن بسته به عملکرد شرکت و تصمیم مجمع است، در اوراق بدهی سودی ثابت یا از پیش تعیین‌شده وجود دارد. - ریسک نسبتاً پایین‌تر
به‌ویژه در اوراق دولتی یا اوراقی که تضمین بانکی دارند، احتمال نکول بسیار کم است و برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال حفظ سرمایه و دریافت سود مطمئن هستند، گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود. - تنوع در سبد سرمایه‌گذاری
افزودن اوراق بدهی به پرتفوی، یکی از روش‌های رایج برای کاهش ریسک کلی است. چون بازار سهام و اوراق ممکن است هم‌جهت حرکت نکنند.
جمع‌بندی
اوراق بدهی جزو مهم‌ترین ابزارهای مالی هستند که امکان تامین مالی پایدار برای شرکت‌ها، نهادهای دولتی و حتی پروژه‌های زیربنایی را فراهم می‌کنند. برای سرمایه‌گذاران، این اوراق فرصت خوبی است تا ضمن دریافت سودی نسبتاَ مطمئن، ریسک کمتری نسبت به سهام تجربه کنند. البته، باید توجه داشت که فاکتورهایی مانند سررسید، نرخ سود، ضمانت بازپرداخت و نقدشوندگی، همگی بر میزان موفقیت این سرمایه‌گذاری اثر می‌گذارند.
پیش از خرید اوراق بدهی، توصیه می‌شود ابتدا به اهداف، افق زمانی، درجه ریسک‌پذیری و میزان نقدینگی مورد نیاز خود فکر کنید. با انتخاب صحیح و تنوع‌بخشی مناسب در سبد، می‌توانید ثبات بیشتری در سرمایه‌گذاری‌تان ایجاد کرده و از مزایای آن بهره‌مند شوید.
اشتراک گذاری
موضوعات داغ
راهنمای جامع ضریب همبستگی (Correlation Coefficient) در بازارهای مالی
در بازارهای مالی، یکی از کلیدواژه‌های اساسی برای مدیریت ریسک و تشکیل سبد سرمایه‌گذاری (پرتفوی)، «همبستگی» میان دارایی‌ها است. همبستگی بیان می‌کند تا چه اندازه بازده (یا تغییرات قیمت) دو...
ادامه مطلب
ثبت دیدگاه
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *