زمان تقریبی برای مطالعه: 8 دقیقه

ارزش‌گذاری سهام یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برای تصمیم‌گیری دربارهٔ خرید یا فروش سهام، نه‌تنها به تحلیل تکنیکال (الگوهای قیمتی و نموداری) تکیه می‌کنند، بلکه از تحلیل بنیادین نیز بهره می‌برند. در تحلیل بنیادین، تلاش می‌شود تا ارزش ذاتی یک شرکت بر اساس عملکرد مالی، چشم‌انداز رشد و شرایط صنعت تخمین زده شود. این ارزش ذاتی، مبنایی برای مقایسه با قیمت فعلی سهام است. اگر قیمت جاری سهام کمتر از ارزش ذاتی تخمین‌زده‌شده باشد، احتمال دارد سهام «ارزان» باشد و فرصت سرمایه‌گذاری خوبی را فراهم کند. در مقابل، اگر قیمت سهم بالاتر از ارزش ذاتی باشد، ممکن است «گران» تلقی شده و خرید آن پرریسک باشد.

در این مقاله از اوتت، ابتدا به روش‌های رایج ارزش‌گذاری سهام می‌پردازیم و سپس نسبت‌های مالی کلیدی را که به سرمایه‌گذاران در فهم دقیق‌تر عملکرد شرکت کمک می‌کنند، مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بیشتر بخوانید: ۵ استراتژی برتر برای ترید روزانه در فارکس

بخش اول: روش‌های ارزش‌گذاری سهام

۱. روش تنزیل جریان نقدی (Discounted Cash Flow – DCF)

روش تنزیل جریان نقدی یکی از دقیق‌ترین اما پیچیده‌ترین مدل‌های ارزش‌گذاری است. در این روش، ابتدا جریان‌های نقدی آزاد (Free Cash Flow) آیندهٔ شرکت پیش‌بینی می‌شوند و سپس این جریان‌ها با استفاده از یک نرخ تنزیل (معمولاً نرخ میانگین موزون هزینه سرمایه یا WACC) به ارزش فعلی آورده می‌شوند. حاصل جمع این جریان‌های نقدی تنزیل‌شده، نشان‌دهندهٔ ارزش ذاتی شرکت است.

• جریان نقدی آزاد (FCF): وجه نقدی که پس از کسر هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای در دسترس شرکت است.
• نرخ تنزیل (Discount Rate): نرخی که بر اساس هزینهٔ بدهی و حقوق صاحبان سهام محاسبه می‌شود (WACC).
• محاسبه ارزش نهایی (Terminal Value): از آنجا که پیش‌بینی جریان نقدی برای همیشه ممکن نیست، معمولاً پس از چند سال، «ارزش نهایی» در نظر گرفته می‌شود که بر اساس یک نرخ رشد بلندمدت تخمین زده می‌شود.

این روش با وجود دقت بالا، به‌شدت وابسته به فرضیات (مانند نرخ رشد آینده، نرخ تنزیل و…) است و هرگونه اشتباه در این مفروضات می‌تواند خروجی ارزش‌گذاری را به‌طور قابل‌توجهی تغییر دهد.

۲. روش ارزش‌گذاری نسبی (Comparables)

در روش ارزش‌گذاری نسبی، تحلیل‌گران به‌جای محاسبهٔ مستقیم ارزش ذاتی، شرکت را با شرکت‌های مشابه در همان صنعت مقایسه می‌کنند. این روش ساده‌تر است و بر اساس نسبت‌های مالی متداول (مثل P/E یا P/B) انجام می‌شود. برای مثال، اگر میانگین P/E شرکت‌های مشابه (هم‌گروه) در بازار ۱۵ باشد و شرکت مورد نظر P/E برابر با ۱۰ داشته باشد، ممکن است سهام این شرکت از نظر بازار ارزان محسوب شود.

البته در مقایسهٔ نسبی باید اطمینان یافت که شرکت‌های انتخابی واقعاً از نظر ساختار مالی، رشد فروش، حاشیهٔ سود و… به شرکت موردنظر شبیه باشند. اگر تفاوت‌های بنیادین چشمگیری وجود داشته باشد (مثلاً شرکتی بسیار بدهکار باشد یا نرخ رشد سود سالانهٔ آن پایین باشد)، استفاده از نسبت‌های گروه برای مقایسه می‌تواند گمراه‌کننده باشد.

۳. روش ارزش دفتری تعدیل‌شده (Adjusted Book Value)

در این روش، ارزش سهام شرکت بر اساس دارایی‌ها و بدهی‌های آن در ترازنامه ارزیابی می‌شود. ابتدا ارزش دفتری شرکت (مجموع دارایی‌ها منهای بدهی‌ها) محاسبه می‌گردد، اما برای واقعی‌تر شدن این ارزش، لازم است برخی اقلام ترازنامه (مانند زمین، ساختمان یا سرقفلی) با ارزش روز (نه تاریخی) مجدداً ارزیابی شوند. به این ترتیب، عدد به‌دست‌آمده می‌تواند تصویری واقع‌بینانه‌تر از ارزش ذاتی شرکت ارائه دهد.

این روش بیشتر برای شرکت‌هایی مناسب است که دارایی‌های فیزیکی بااهمیت و قابل ارزیابی دارند (مانند شرکت‌های سرمایه‌گذاری املاک یا نهادهای مالی). اما برای شرکت‌های تکنولوژی‌محور که عمدهٔ ارزش آن‌ها در دانش و برند است، روش ارزش دفتری چندان کارایی ندارد.

۴. روش ارزش‌گذاری بر مبنای سود تقسیمی (Dividend Discount Model – DDM)

اگر شرکت به‌طور پایدار سود تقسیمی (Dividend) پرداخت می‌کند، می‌توان ارزش سهام را با روش تنزیل سودهای تقسیمی برآورد کرد. در این روش، سود تقسیمی آیندهٔ شرکت پیش‌بینی شده و با استفاده از نرخ تنزیل، به ارزش فعلی رسانده می‌شود. در نهایت مجموع این مقادیر نشان‌دهندهٔ ارزش سهام است.

• مفروضات مهم: نرخ رشد سود تقسیمی در آینده و نرخ تنزیل.
• محدودیت: برای شرکت‌هایی که سود تقسیمی نمی‌دهند یا سیاست تقسیم سود نامشخصی دارند، روش DDM کاربردی ندارد.

بیشتر بخوانید: چگونه صندوق‌های مشترک سود سهام پرداخت می‌کنند؟

بخش دوم: بررسی نسبت‌های مالی کلیدی

نسبت‌های مالی، ابزارهایی ساده اما کاربردی برای درک سریع از عملکرد و جایگاه شرکت هستند. در ادامهٔ مهم‌ترین نسبت‌های مالی که در تحلیل سهام استفاده می‌شوند، معرفی می‌گردد:

۱. نسبت قیمت به درآمد (P/E)

یکی از پرکاربردترین نسبت‌ها در بازار سرمایه، P/E است که از تقسیم قیمت جاری هر سهم به سود خالص سالانهٔ هر سهم (EPS) به‌دست می‌آید. این نسبت نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران چه‌قدر حاضرند برای هر واحد سود شرکت پرداخت کنند.

• P/E بالا: ممکن است حاکی از خوش‌بینی بازار به رشد آیندهٔ شرکت باشد. از طرفی، اگر خیلی بالا باشد، احتمال حباب قیمتی هم وجود دارد.
• P/E پایین: ممکن است سهام ارزان تلقی شود یا نشانه‌ای از مشکلات بنیادی شرکت باشد.

بهتر است همیشه P/E صنعت نیز بررسی شود تا قضاوت دقیق‌تری داشت.

۲. نسبت PEG (قیمت به درآمد تقسیم بر رشد سود)

PEG از تقسیم P/E بر نرخ رشد سالانهٔ سود (به‌صورت درصد) به‌دست می‌آید. اگر شرکتی P/E بالایی داشته باشد اما نرخ رشد سود آن نیز بالا باشد، ممکن است همچنان منطقی به‌نظر برسد.

• PEG نزدیک به ۱: معمولاً قیمت سهم با میزان رشد سود آینده متناسب است.
• PEG کمتر از ۱: ممکن است سهم کمتر از ارزش ذاتی معامله شود (ارزان).
• PEG بیشتر از ۱: نشانه‌ای از گران بودن احتمالی سهام.

۳. نسبت قیمت به ارزش دفتری (P/B)

این نسبت از تقسیم قیمت جاری هر سهم بر ارزش دفتری هر سهم (Book Value) به‌دست می‌آید. ارزش دفتری هر سهم معادل ارزش ویژهٔ شرکت بر تعداد سهام است.

• P/B کمتر از ۱: به‌طور سنتی نشان می‌دهد سهم ممکن است زیر ارزش خالص دارایی‌هایش معامله شود.
• P/B بالاتر از ۱: می‌تواند به این معنا باشد که بازار به دارایی‌های شرکت، ارزش بیشتری نسبت به ارزش ثبت‌شده در ترازنامه می‌دهد؛ اغلب در شرکت‌های با نرخ بازگشت سرمایه بالا رخ می‌دهد.

۴. حاشیه سود خالص (Net Profit Margin)

این نسبت نشان می‌دهد شرکت چه مقدار از فروش خود را تبدیل به سود خالص می‌کند. محاسبهٔ آن به این شکل است:

حاشیه سود خالص = (سود خالص ÷  فروش خالص) × 100 

حاشیه سود خالص بالا: معمولاً نشانهٔ مزیت رقابتی شرکت یا ساختار هزینهٔ بهینه است.

• حاشیه سود خالص پایین: ممکن است حاکی از رقابت شدید در صنعت یا ناکارآمدی هزینه‌ها باشد.

۵. بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)

بازده حقوق صاحبان سهام (Return on Equity) از تقسیم سود خالص (پس از مالیات) بر حقوق صاحبان سهام به‌دست می‌آید. این نسبت نشان می‌دهد مدیریت شرکت تا چه اندازه توانسته منابع سهامداران را به سودآوری تبدیل کند.

 ROE = (سود خالص حقوق ÷ صاحبان سهام) × 100

ROE بالا: نشانهٔ عملکرد خوب مدیریت در بکارگیری سرمایه است.

• توجه به پایداری ROE: مهم است بررسی شود آیا ROE بالا نتیجهٔ یک اتفاق موقت (مثلاً فروش دارایی) است یا یک روند پایدار.

۶. نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام (D/E)

نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام (Debt to Equity) میزان استفادهٔ شرکت از اهرم بدهی را نشان می‌دهد و از تقسیم کل بدهی‌ها بر حقوق صاحبان سهام محاسبه می‌شود.

• D/E بالا: نشان‌دهندهٔ ریسک مالی بالاتر. اگر بدهی زیاد باشد و شرکت نتواند اقساط و بهرهٔ بدهی را بپردازد، ممکن است دچار بحران نقدینگی شود.
• D/E پایین: معمولاً ریسک مالی پایین‌تری دارد. البته ممکن است شرکتی به‌دلیل فرصت‌های رشد نگران‌کننده نباشد، اما باید بررسی شود آیا شرکت با بدهی بیشتر می‌توانست بازدهی بالاتری داشته باشد یا خیر.

بیشتر بخوانید: تأثیر اثر مرکب در ترید: چگونه موفقیت بلندمدت را تضمین کنیم؟

نتیجه‌گیری و نکات پایانی

تشخیص ارزش ذاتی سهام فرایندی چندمرحله‌ای و گاهاً پیچیده است که ترکیبی از روش‌های ارزش‌گذاری سهام (مانند DCF، روش مقایسه‌ای یا ارزش دفتری تعدیل‌شده) و تحلیل نسبت‌های مالی کلیدی (نظیر P/E، P/B، ROE و…) را می‌طلبد. هر روش نقاط قوت و ضعف خود را دارد و بهتر است به‌جای تکیه بر فقط یک روش، از ترکیب چندین رویکرد استفاده شود.

همچنین لازم است همواره شرایط کیفی شرکت نظیر توان تیم مدیریتی، موقعیت رقابتی در صنعت، نوآوری در محصولات/خدمات و ریسک‌های بیرونی (مثل تحریم یا تغییر قوانین) نیز مورد توجه قرار گیرد. در نهایت، ارزش‌گذاری سهام یک هنر تلفیقی از دانش مالی، اقتصاد و تجربهٔ بازار است. هرچه اطلاعات و تحلیل‌ ارزش‌گذاری سهام جامع‌تر باشد، احتمال انتخاب سهام با ارزش برای سرمایه‌گذاری بیشتر خواهد بود.

نکته مهم: هر عدد و نسبت مالی باید در «بستر» یا کانتکست خودش تفسیر شود. مقایسهٔ P/E شرکت‌های یک صنعت با صنعتی دیگر ممکن است گمراه‌کننده باشد؛ یا مثلاً نرخ رشد ۱۰٪ برای یک شرکت بالغ در صنعت پتروشیمی ممکن است عالی باشد، اما برای یک استارتاپ فناورانه کافی نباشد. ازاین‌رو، برای رسیدن به تحلیل دقیق و قابل اتکا، همواره باید شرایط کلی شرکت و صنعت را در نظر گرفت.